Staropolskie zwyczaje wielkanocne – pisanki

Z pewnością większość z czytających ten wpis poświęci jutro nieco czasu na przygotowanie pisanek. Dzisiaj z dawnych zwyczajów “pisania”, czyli nakładania wosku “na jaje” (jak pisał badacz naszych zwyczajów – Gloger), nie pozostało nic. Warto jednak wrócić do przeszłości i poczytać co nieco o tym ciekawym pisankowym zwyczaju.

Skąd ten zwyczaj?

Podobno stary, grecki rękopis z X wieku mówił o tym, że zwyczaj malowania jaj wielkanocnych wprowadziła święta Magdalena. Otóż przy pustym grobie Jezusa ukazał jej się anioł, który obwieścił jej nowinę o zmartwychwstaniu Chrystusa. Uradowana niewiasta pobiegła do domu i “ujrzała wszystkie jajka, które w izdebce swej chowała, ubarwione na czerwono”. Zaczęła rozdawać te jajka apostołom, głosiła przy tym dobrą nowinę. Podobno w rękach apostołów jajka zmieniły się w ptaki, co symbolizować miało życie wieczne.

Zdaniem Glogera “W Siedleckiem utrzymują, że kamienie, którymi ukamienowano świętego Szczepana, zamieniły się w pisanki”. Inna legenda przybliża historię ubogiego mężczyzny, niosącego jajka na sprzedaż do miasta. Podobno ujrzał  Chrystusa i pomógł mu dźwigać krzyż. Pozostawione przy drodze jajka zamieniły się w kraszanki i pisanki.

Kraszanka, malowanka czy pisanka?

Malowanki (inaczej kraszanki lub byczki) to jajka ufarbowane na jeden kolor.  Skrobanki (inaczej rysowanki) to jednobarwne jajka z wyskrobanym deseniem. Pisanki to pokryte woskiem jajka,  następnie gotowane w barwnikach. Gloger wymienia jeszcze jeden sposób – mianowicie wyklejanie jaj kolorowymi papierkami, złotkiem i gałgankami.

Skąd ten kolor?

“Barwniki otrzymuje lud zwykle z roślin”. Kolor żółty uzyskamy, gotując jaja  w łupinach cebuli lub w odwarze z kory dzikiej jabłoni, lub “w pączkach kwiatu knieci błotnej”. Brunatną barwę da moczenie w brazylii lub w wodzie stojącej w wydrążeniu pnia dębowego. Czym jest wspomniana brazylia, nie wiem. Fiolet zawdzięczać będziemy “kwiatu ciemnej malwy”, zieleń kotkom osiki z ałunem, listkom jemioły lub młodemu żytu. Pomarańczowy kolor uzyskamy dzięki krokusowi, czarny – korze z olchy i młodych liści klonu czarnego, a czerwony – odwarowi z robaczków “czerwcem” zwanych.

Wzory, wzory, wzory

“Przyroda była im matką, a fantazya sukienką”. Ornament ludowy pokazuje lokalne zwyczaje i tradycję, np. topole, koguciki, kurze łapki, sosenki, owoc trzmieliny. Wszystkiemu służyłą szpilka, słomka lub igła ze złamanym uszkiem. Czasami cienki pieniążek lub koniec sznurowadła.

Tłuczone jaja

W XIII wieku modna była zabawa w tłuczenie jajek. My również możemy się pobawić. Dwie osoby biorą do prawej ręki pisankę i uderzają jajkiem o jako. Wygrywa osoba, której jajko “pozostało niezbite”. Potem możemy podzielić się jajkiem podczas śniadania wielkanocnego, życząc sobie zdrowia i wszelkiej pomyślności.

Tekst powstał na podstawie książki Zygmunta Glogera “Rok Polski w życiu, tradycji i pieśni”.